རྒྱ་ནག་གི་ས་ཁོངས་སུ་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་ལུགས་དང་།དབྱི་སི་ལམ།ཡེ་ཤུ།ཏའོ་བཅས་ཆོས་ལུགས་ཆེན་པོ་བཞི་ཡོད་པ་དང་།དེ་དག་ལ་རྒྱལ་ཡོངས་རང་བཞིན་གྱི་སྒྲིག་འཛུགས་ལྡན་པ་མ་ཟད།རྒྱ་གཞུང་གིས་ངོས་ལེན་བྱེད་བཞིན་ཡོད།ས་ཁུལ་ལ་ལར་ཆོས་ལུགས་ཆུང་ཁག་དམིགས་བསལ་བ་རེ་ཟུང་ཡང་ཡོད།
རྒྱ་གཞུང་གིས་ཡོངས་ཁྱབ་ཞིབ་བཤེར་མ་བརྒྱུད་པའི་གྲངས་ཐོ་ཚོད་དཔག་བྱས་པ་ལྟར་ན།ཆོས་ལུགས་ལ་དད་པ་བྱེད་མཁན་གྱི་མི་འབོར་དུས་ཕྱུར་གཅིག་ལྷག་ཡོད་པ་དང་།ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་བརྒྱད་ཁྲི་ལྔ་སྟོང་ལྷག ཆོས་ལུགས་དོན་གཉེར་བྱེད་མཁན་འབུམ་གསུམ་ལྷག ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཚོགས་སྡེ་༣༠༠༠ལྷག་ཙམ་དང་།ཚོགས་སྡེ་དག་གིས་བཙུགས་པའི་ཆོས་ལུགས་སློབ་གཉེར་ཁང་༧༤ཡོད་སྐད།
ཀ རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་ལུགས་ཆེ་ཁག
༡ ནང་ཆོས།
སྤྱི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་དང་པོའི་ནང་རྒྱ་ནག་ཏུ་ནང་ཆོས་དར་ཏེ།ད་བར་ལོ༢༠༠༠ཉེ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་ཅིང་།སྐད་ཡིག་གི་ཆ་ནས་རྒྱ་སྐད་དང་།བོད་སྐད།པ་ལི་སྐད་བཅས་ཁག་གསུམ་དུ་དབྱེ། རྒྱ་སྐད་ཀྱི་ནང་ཆོས་དེ་ཧན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་ཧན་མིང་ཏི་ཡི་སྐབས་སུ་རྒྱ་གར་ནས་ནང་པའི་བསྟན་བཅོས་དང་སྐུ་བརྙན་གདན་དྲངས་ཤིང་།དེ་དག་རྟ་དཀར་པོར་བཀལ་ཏེ་ཡོང་བས།རྒྱལ་ས་ལོ་དབྱང་དུ་ཆོས་སྡེ་ཐོག་མ་རྟ་དཀར་དགོན་བཏབ་ཅིང་།ཏ་རོ་ཧྲི་ནས་ལོ་ཙྭ་བ་གཉིས་གདན་ཞུས་ཀྱིས་སྟོན་པའི་གསུང་རབ་ལེའུ་ཞེ་གཉིས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར།ཐང་རྒྱལ་རབས་སུ་དེང་སང་བརྙན་འཕྲིན་མུ་སྦྲེལ་ཟློས་གར་ནུབ་བསྐྱོད་ཟིན་ཐོ།སྤྲེའུ་བླ་མ།ཟེར་བའི་ཐང་ཟན་ཙང་ངམ་ཐང་སིན་བླ་མ་རྒྱ་གར་དུ་ནང་ཆོས་སློབ་གཉེར་དུ་སོང་ནས་ཕྱིར་འཁོར་རྗེས།གོང་མ་ཐང་ཐེ་ཙུང་གིས་གཙིགས་ཆེར་གཟིགས་ཏེ།ལོ་ཙྭ་བ་སྟོང་ཕྲག་དུ་མ་བསྡུས་ཏེ་ནང་པའི་བསྟན་ཆོས་རྒྱ་བསྒྱུར་བྱེད་དུ་བཅུག་པས།རྒྱ་ནག་ཏུ་ནང་ཆོས་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་དར།སུང་རྒྱལ་རབས་སུ།ཤེས་ཡོན་ཅན་རྣམས་གཞུང་གི་ཐོབ་གོ་སར་འཛེག་རྒྱུར་ངེས་པར་དུ་ཀོང་ཙེའི་ལྟ་གྲུབ་ལ་བརྟེན་དགོས་སྟབས།
རྒྱ་བརྒྱུད་ནང་ཆོས་ཉམས་རྒུད་ཀྱི་མགོ་ཚུགས།སོག་པོའི་ཡོན་རྒྱལ་རབས་དང་།མན་ཇུའི་ཆིན་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་བོད་ཀྱི་བླ་ཆེན་ཁག་ཅིག་གདན་ཞུས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་ཏུ་གོང་མའི་ཕོ་བྲང་ནས་དཔོན་རིགས་མི་དྲག་བརྒྱུད་དེ་རིམ་བཞིན་བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་དར་སྤེལ་མཛད་ཡོད་པ་དང་།མིན་རྒྱལ་རབས་སུ་སྒོམ་སྒྲུབ་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱ་བརྒྱུད་ནང་ཆོས་མུ་མཐུད་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་ཡོད།
གུང་ཁྲན་ཏང་རྒྱ་ནག་ཏུ་དར་ཏེ་དུས་རབས་ཕྱེད་ཙམ་རིང་ཆོས་ལུགས་ཐམས་ཅད་རྨོངས་དད་དུ་འཇོག་པའི་རླབས་རྒྱུན་ཞིག་འཕྱུར་ཡོད་མོད།དེང་སང་དམར་ཤོག་ལ་དད་པ་བྱེད་མཁན་ཇེ་ཉུང་དུ་སོང་སྟེ།རྒྱ་རིགས་རྣམས་ལ་ནང་བསམ་བློའི་སྟོང་ཆ་ཆེན་པོ་ཞིག་ལྷག་ཡོད་པ་དང་།སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཆོས་ལུགས་བསྐྱར་གསོ་དང་ཆོས་ལུགས་ཁག་དར་སྤེལ་གྱིས་དེར་ཁ་གསབ་ཡོང་རྒྱུར་རེ་བ་འཛིན་མཁན་མང་པོ་ཡོད།
སྤྱིར་བཏང་རྒྱ་རིགས་ཁྲོད་ནང་ཆོས་འདིར་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེ་ནའང་།ནང་ཆོས་ལ་དམིགས་བསལ་གྱི་ཆོས་སྒོར་འཇུག་པའི་ཆོ་ག་དང་གཏན་འབེབས་ཁ་གསལ་མེད་སྟབས།ཆོས་དད་བྱེད་མཁན་གྱི་གྲངས་འབོར་རྩིས་སྐོར་བྱེད་དཀའ།ཁ་ཤས་ཀྱིས་རག་རྩིས་ལྟར་ན་དུང་ཕྱུར་གཅིག་ལྷག་ཡོད་པར་འདོད།བོད་སྐད་ཀྱི་ནང་ཆོས་དེ་བོད་དང་སོག་པོ།ཡུས་གུའུ།མོན་པ།ཧོར་སོགས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཁྲོད་ཧ་ལམ་མི་རིགས་ཧྲིལ་པོའི་ཆོས་ལུགས་ཆགས་ཡོད་པ་དང་།༡༩༩༡ལོར་ཆོས་དད་མང་ཚོགས་ཁྲི་༧༦༠ལྷག་ཟིན་ཡོད།པ་ལི་སྐད་ཀྱི་ནང་ཆོས་དེ་ཡུན་ནན་ཞིང་ཆེན་ཁོངས་སུ་ཡོད་པའི་ཏའེ་དང་།པུའུ་ལང་།ཏེ་ནང་།ཝ་སོགས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཐུན་མོང་གིས་དད་བཀུར་བྱེད་པ་དང་།༡༩༩༡ལོར་ཆོས་དད་མང་ཚོགས་ཁྲི་༡༥༠ལྷག་ཟིན་ཡོད།རྒྱ་ནག་ཏུ་གསང་སྔགས་དར་སའི་ཡུལ་གཙོ་བོ་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ཁྲང་ཨན་(དེང་སང་ཞི་ཨན་གྲོང་ཁྱེར)ཡིན་པ་གནའ་རྫས་ཉམས་ཞིབ་པས་ཁུངས་སྐྱེལ་བྱས་ཡོད།
༢དབྱི་སི་ལམ་ཆོས་ལུགས།
སྤྱི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་བདུན་པའི་ནང་ཨ་རབ་ནས་རྒྱ་ནག་ཏུ་དར་བ་དང་།ད་བར་ལོ་༡༣༠༠ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལྡན།དབྱི་སི་ལམ་ལ་སུན་ནི་sunniདང་ཤེེ་ཏེshiite བཅས་ཆོས་རྒྱུད་གཉིས་ཡོད་པ་ལས།རྒྱ་ནག་ཏུ་གཙོ་ཆེ་བ་སུན་ནི་ཆོས་ལུགས་རྒྱུད་འཛིན་མཁན་ཡིན།
ཆོས་རྒྱུད་དེ་རྒྱ་ནག་ཏུ་དར་སྐབས།ཀན་སུའུ་ཏུན་ཧོང་བརྒྱུད་སྐམ་ས་ནས་དར་བ་གཅིག་དང་།མཚོ་ཐོག་ནས་ཀོང་ཀྲོའུ་ཞིང་ཆེན་ཆོན་ཀྲོའུ་བརྒྱུད་པ་བཅས་ལམ་ཁ་གཉིས་ནས་དར་ཡོད།ཧོས་དང་ཡུ་གུར།ཐ་ཐར།ཨར་ཁེ་ཙི།ཧ་སག ཨུ་ཚི་པེཀ ཏུང་ཞང་། ཟ་ལར།པའོ་ཨན་སོགས་གྲངས་མི་རིགས་ཀྱི་དད་པ་བྱེད་མཁན་བྱེ་བ་གཉིས་ལྷག་ཡོད།དེ་དག་གཙོ་ཆེར་ཤིན་ཅང་དང་།ཉིན་ཞ།ཀམ་སུའུ།མཚོ་སྔོན།ཡུན་ནན་སོགས་སུ་ཡོད་པ་དང་།ཞིང་ཆེན་དང་ལྗོངས།གྲོང་ཁྱེར་གཞན་དུའང་གང་ཙམ་ཁྱབ་ཡོད།
རྒྱ་ནག་གི་དྲ་རྒྱའི་གླེང་སྟེགས་ཐེན་ཡ་ཟེར་བ་སོགས་སུ་དབྱི་སི་ལམ་རྗེས་འཇུག་ཚོ་ཆོས་ལུགས་གཞན་དང་བསྡུར་ན་དྲག་སྤྱོད་ལ་དགའ་བ་དང་།ཤར་ཏུ་ཀེ་སི་ཐན་གྱི་གཏོར་རྒོལ་ལས་འགུལ་དང་།རྒྱ་ནག་གང་སར་ཁྱབ་པའི་ཤིན་ཅང་གི་རྐུན་མ།གྲོང་ཁྱེར་ཁག་ཏུ་ནག་ཚོང་རྒྱག་མཁན་ནང་ཧོས་རིགས་མང་བ་སོགས་ལ་རྒྱ་ཡིག་དྲ་རྒྱར་ཉུལ་མཁན་ཚོས་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་བཞིན་པ་དང་།ནུབ་རྒྱུད་དུ་ཧོས་རིགས་དང་རྒྱ་རིགས་དབར་རིག་གཞུང་གི་གདོང་ཐུག་རྩོད་གླེང་བྱུང་སྟེ།འཁྲུག་ཟིང་གི་དོན་རྐྱེན་རིམ་བསྟུད་ཐོན་ཡོད་པ་དང་།ཧོས་རིགས་དང་བོད་རིགས་དབར་ལའང་རྩོད་རྙོག་ཡོང་བཞིན་ཡོད།
༣ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས།
ར་ཕན་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ལ་གནམ་བདག་Catholic དང་།ཤར་ཕྱོགས་ཆོས་རྒྱུན་གཙང་མ།ཏུང་ཀྲིན།Orthodox གསར་མ protestantབཅས་ཆོས་རྒྱུད་གསུམ་ཡོད་པ་ལས།སྤྱི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་༡༦ནང་རྒྱ་ནག་ཏུ་དར་སྐབས།རྗེས་འཇུག་ཚོས་དད་པ་བྱ་ཡུལ་གྱི་ལྷ་ལ་གནམ་བདག་ཅེས་འབོད་པས་དེ་ལྟར་བཏགས་སྐད།༡༩༤༩ལོར་ཕན་ཊ་གྷོན་དང་རྒྱ་ནག་དབར་རྩོད་གླེང་བྱུང་སྟེ།རྒྱ་གཞུང་གི་སྐུལ་སློང་འོག རྒྱ་ནག་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་མཐུན་ཚོགས་ཀྱིས་རང་སྐྱོང།རང་བརྒྱུད།རང་གསོ་ཞེས་རང་གསུམ་ཟེར་བའི་སྲིད་ཇུས་བསྟན་པ་དང་།ཆོས་དཔོན་བསྐོ་བཞག་བྱེད་ཕྱོགས་ཕན་ཊ་གྷོན་ལ་བརྟེན་མི་དགོས་པའི་ཐག་གཅོད་བྱས།དེང་སང་རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་རྒྱུད་གསར་མའི་ཚོགས་པ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཆགས་ཡོད།
རང་གསུམ་གྱི་སྲིད་ཇུས་དེར་ཁས་ལེན་མི་བྱེད་པའི་གླེང་སློང་ཆེ་ཤོས་ནི་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ནང་བྱུང་བ་དང་།༡༩༥༧ལོར་པེ་ཅིན་དུ་ཚུགས་པའི་རྒྱ་ནག་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་རྒྱལ་གཅེས་མཐུན་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་ཆེན་སྟེང་།རང་གསུམ་སྲིད་ཇུས་ལ་ངོས་ལེན་གྱི་གྲོས་ཆོད་བཞག་སྟབས།རྗེས་འཇུག་པ་མང་དག་ཅིག་ཚོགས་པ་དེ་ལས་ཕྱིར་ཐོན་པ་དང་།དེའི་ཁྲོད་ཀྱི་སྐོར་ཞིག་གིས་མུ་མཐུད་ཕན་ཊ་གྷོན་ལ་བློ་ཕྱོགས་པས།དེ་དག་ལ་གསང་བའི་ཆོས་ཚོགས་ཞེས་ཀྱང་འབོད།རྒྱ་ནག་ཏུ་གཞུང་ལ་ཐོ་འགོད་བྱས་ཟིན་པའི་ཡེ་ཤེས་ཆོས་ལུགས་དང་གནམ་བདག་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་རྗེས་འཇུག་པ་བསྡོམས་བྱེ་བ་གཅིག་དང་ས་ཡ་དྲུག་ལྷག་ཡོད་པ་དང་།ཁ་ཤས་ཀྱིས་དངོས་ཡོད་རྗེས་འཇུག་པ་དུས་ཕྱུར་གཅིག་དང་བྱེ་བ་གཉིས་ནས་དུང་ཕྱུར་གཅིག་ང་བྱེ་བ་བཞིའི་བར་ཡོད་པའི་ཚོད་དཔག་བྱེད་བཞིན་ཡོད།མེའོ་དང་ཡའོ།དབྱིས།ལ་ཧུའུ།ཅིན་ཕོ་སོགས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་རྣམས་ཉེ་བའི་དུས་རབས་སུ་ཡེ་ཤེས་ལ་ཆོས་མགོ་འགྱུར་ཡོད།
དེང་སང་རྒྱ་ནག་ནུབ་ལྷོ་ས་ཁུལ་གྱི་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་དང་།ལྷོ་ཤར་ཁུལ་གྱི་རྒྱ་རིགས་ཁྲོད་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་དར་ཚད་ཧ་ཅང་མགྱོགས་པོ་ཡོད་ཚོད།ཐའེ་ཝན་གྱི་རྩོམ་པ་པོ་ཁྲིན་ཁྲུང་ཁྲིན་གྱི་རྩོམ་ཡིག་ཏུ་ཡེ་ཤུའི་རྗེས་འཇུག་ལོ་རེར་ཆ་སྙོམས་བྱེ་བ་གཉིས་རེ་འཕར་སྣོན་ཡོང་བཞིན་ཡོད་ཚད་བཀོད་འདུག
རྒྱ་ནག་ཏུ་ནང་ཆོས་ནི་གླང་ཆེན་ལ་ཞོན་ཏེ་རྒྱ་ནག་ལ་ཕེབས་པ་དང་།ཡེ་ཤུ་ཆོས་ལུགས་ནི་སྒྱོགས་མདེལ་ཞོན་ནས་འཕུར་ཡོང་བ་ཞིག་རེད་ཅེས་པའི་བཤད་སྲོལ་ཡོད།
༤ ཏའོ་ཆོས་ལུགས།
ཏའོ་ནི་སྤྱི་ལོ་བརྒྱ་ཕྲག་གཉིས་པའི་ནང་རྒྱ་ནག་རང་གི་ས་ཐོག་ནས་དར་བའི་ཆོས་ལུགས་ཤིག་སྟེ།གནའ་རབས་སུ་ལྷ་འདྲེ་ལ་དད་བཀུར་བྱེད་པའི་བསམ་བློའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་རིན་བཞིན་ལྟ་གྲུབ་ཀྱི་སྒྲུབ་བྱེད་བཀོད་དེ་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན།ཏའོ་ཞེས་པ་བོད་སྐད་ཀྱི་ལམ་དང་གོ་དོན་ཐག་ཉེ་ཞིང་།ཆོས་ལུགས་འདིས་ཏའོ་ནི་ཡོད་ཚད་འདིའི་ནང་སྡུད་པ་དང་།རྣམ་པ་ཐམས་ཅད་དུ་གནས་པ།མཐའ་དག་གི་མགོ་རྩོམ་ས་ཏའོ་ཡིན་པའི་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་གི་ཡོད།ཏའོ་དང་མཉམ་དུ་ཏེ་ཟེར་བ་ཞིག་སྦྱོར་བ་ནི་བོད་སྐད་དུ་སྤྱོད་པ་དང་གོ་དོན་ཉེ་བ་སྟེ།ཏའོ་ཏེ་གཉིས་ལྷན་དུ་སྦྱར་ན་ཀུན་སྤྱོད་ལ་གོ་ཆོག
ཆོས་ལུགས་འདིས་སྒྲུབ་པ་ཉམས་ལེན་ལ་བརྟེན་ནས་ཀུན་སྤྱོད་ལེགས་བཅོས་སྐོར་རྩལ་འདོན་བྱེད་བཞིན་པ་དང༌།རང་བྱུང་དང་སྤྱི་ཚོགས་ལ་འཆམ་མཐུན་དགོས་གལ་ཆེ་བའི་ལྟ་བ་སྒྲོག་བཞིན་ཡོད།
བརྒྱ་ཕྲག་བཅུ་གཉིས་པའི་རྗེས། ཆོན་ཀྲིན་ཏའོ་དང་ཀྲིན་ཡི་ཏའོ་ཟེར་བའི་ཆོས་རྒྱུད་ཁག་གཉིས་སུ་གྱེས་ཏེ། སྔ་མ་དེའི་རྗེས་འཇུག་པ་རྣམས་ཁྱིམ་ཐབ་མི་འཛིན་པར།དབེན་གནས་སུ་དཀར་ཟས་སྤྱོད་བཞིན་སྒྲུབ་པ་ཉམས་ལེན་ལ་འཇུག་པ་དང་།རྗེས་མ་དེས་ཁྱིམ་ཐབ་བཟུང་སྟེ་ལྷ་འདུལ་འདྲེ་འདུལ་གྱི་བྱ་བ་གཙོ་བོར་བྱེད། ཏའོ་ཡི་གསོ་རིག་གི་མན་ངག་དུ་མ་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཧ་ཅང་གྲགས་ཆེ།
ཐའེ་ཝན་དང་ཧོང་ཀོང་། ཨའོ་མིན་བཅས་རྒྱ་རིགས་འདུ་སྡོད་བྱ་ཡུལ་དུ་ཆོས་ལུགས་འདིའི་ལྷ་ཁང་མང་བ་མ་ཟད། རྒྱ་རིགས་གནས་སྡོད་བྱ་ཡུལ་གྱི་ཕྱི་གླིང་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ཏུའང་ལྷ་ཁང་གང་སར་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད།
རྒྱ་ནག་ཏུ་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་གི་གྲགས་ཅན་དཔའ་བོ་ཀོན་ཡུས་དང་མཱ་ཙུའུ་སོགས་ལ་དད་བཀུར་བྱེད་པའི་རིགས་ཤིག་དང་།གྲོང་གསེབ་ཏུ་ལྷ་སྲུང་དང་གཞིས་བདག་ལ་མཆོད་བཀུར་བྱེད་པའི་རིགས་ཤིག་ཡོད་པ་འདི་དག་ཏའོ་ཡི་ཁོངས་སུ་འདུ་མིན་ཐད་རྩོད་གླེང་ཡོད་པ་དང་། ཁ་ཤས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་ཆོས་ལུགས་ཞེས་ལོགས་སུ་དགར་གྱི་ཡོད། འདིའི་རིགས་རྒྱ་ནག་ལྷོ་རྒྱུད་དུ་དར་སོ་ཆེ་ནའང་། རྒྱལ་ཡོངས་རང་བཞིན་གྱི་སྒྲིག་འཛུགས་ཤིག་མེད།
ཁ༽ རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་དོ་དམ།
༡) ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་གྱི་ཁྲིམས་ཡིག
རྩ་ཁྲིམས་དོན་ཚན་༣ནང་། ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་དམངས་ལ་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་
རང་དབང་ཡོད་ཅེས་བཀོད་པ་དང་།༡༩༨༩ལོའི་ཟླ་༣པར།ཆོས་ལུགས་ལས་རིགས་ཀྱི་མི་སྣས་་ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་བཅའ་ཁྲིམས་ཀྱི་འཆར་ཟིན་ཞིག་རྒྱལ་ཡོངས་དམངས་འཐུས་རྒྱུན་ལས་སུ་ཕུལ་བར། ཁྲིམས་བཟོའི་དམིགས་ཡུལ་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་རང་དབང་ལ་འགན་སྲུང་་བྱ་རྒྱུ་དེ་ཡིན་ནམ། ཡང་ན་་ཆོས་ལུགས་ལ་དོ་དམ་བྱ་རྒྱུ་ཡིན་མིན་གྱི་རྩ་དོན་ཐད་ཆོས་ལུགས་མི་སྣ་དང་ཁྲིམས་བཟོ་དབང་འཛིན་པའི་དབར་རྩོད་གླེང་བྱུང་སྟེ། གཏན་འབེབས་བྱེད་མ་ཐུབ་པས། ད་བར་ནར་འགྱངས་སུ་སོང་ཡོད། རྒྱ་གཞུང་གིས་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་དང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་གཉིས་ཐ་དད་ཡིན་པ་དང་། ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ནི་བསམ་བློའི་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན་པས་དེར་བརྩི་བཀུར་བྱེད་དགོས་པ་དང་། ཆོས་ལུགས་ལམ་ལུགས་ནི་ཕལ་ཆེ་བ་བཀས་བཀོད་རྒྱུན་འཛིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ལམ་ལུགས་ཤིག་ཡིན་པས།དེར་བསྒྱུར་བཅོས་བྱེད་དགོས་པ་དང་བྱེད་ཆོག་པའི་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།
རྒྱ་གཞུང་གིས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཁྲིམས་ཡིག་ཁ་ཤས་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད་པ་ནི།
༡ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ས་ཁོངས་ཕྱི་ནང་གི་རྒྱལ་དམངས་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་དོ་དམ་གྱི་གཏན་འབེབས།༡༩༩༤ཟླ༡ཚེས༣༡ཉིན།
༢ཆོས་ལུགས་དོ་དམ་གྱི་སྲོལ་ཡིག༢༠༠༤ཟླ༧ཚེས༧ཉིན་རྒྱལ་སྲིད་སྤྱི་ཁྱབ་ཁང་གི་རྒྱུན་ལས་ཚོགས་ཆེན་ཐེངས༥༧་སྟེང་གྲོས་འཆམ་བྱུང་བ་དང་།༢༠༠༥ཟླ༣ཚེས༡ཉིན་མགོ་འཛུགས་བྱས།ལེའུ་བདུན་དང་དོན་ཚན་ཞེ་བརྒྱད་ཅན་གྱི་སྲོལ་ཡིག་འདི་རྒྱ་གཞུང་གི་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ཐད་ཀྱི་གཞི་འཛིན་སའི་ཁྲིམས་ཡིག་གལ་ཆེ་ཤོས་དེ་ཆགས་ཡོད།
རྒྱལ་ཁབ་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ཅུས་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་སྒྲིག་གཞི།
༡ཆོས་ལུགས་ཚོགས་སྡེ་ཐོ་འགོད་དོ་དམ་ལག་བསྟར་བྱེད་ཐབས།༡༩༩༡ཟླ༥པར་དམངས་སྲིད་ལས་ཁུངས་དང་མཉམ་དུ་བསྒྲགས།
༢ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་ཐོ་འགོད་བྱེད་སྟངས།༡༩༩༤ལོ།འདི་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་གྱི་སྲོལ་ཡིག་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཉིན་ནས་ཕྱིར་བསྡུ་བྱས་འདུག
༣ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་ལོ་འཁོར་ཞིབ་བཤེར་བྱེད་སྟངས།༡༩༩༦ལོ།
༤བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན་གྱི་སྤྲུལ་སྐུའི་ཡང་སྲིད་ངོས་འཛིན་དོ་དམ་བྱེད་ཐབས།༢༠༠༧ཟླ༩ཚེས༡ཉིན་ལག་བསྟར་མགོ་འཛུགས་བྱས་ཡོད།དོན་ཚན་༡༤ཅན་གྱི་ཁྲིམས་ཡིག་འདིས་བོད་ཀྱི་བླ་སྤྲུལ་ཡོངས་རྫོགས་སྙན་གྲགས་ཆེ་ཆུང་རིམ་པ་བཞིན།ཞིང་ཆེན་ནམ་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་སྲིད་གཞུང་གི་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་སྡེ་ཚན་དང་།རྒྱལ་ཁབ་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ཅུས།རྒྱལ་སྲིད་སྤྱི་ཁྱབ་ཁང་བཅས་ནས་ངོས་འཛིན་ཆོག་མཆན་སྤྲོད་དགོས་པའི་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་དང།ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གསེར་བུམ་དཀྲུག་འདོན་གནང་མྱོང་བའི་སྤྲུལ་སྐུ་རིགས་བརྒྱུད་རིམ་དེ་བརྒྱུད་དགོས་པ་བཟོས་ཡོད།ད་དུང་སྤྲུལ་སྐུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་པ་ལ་ཆ་རྐྱེན་གསུམ་དང་།ངོས་འཛིན་བྱེད་མི་ཆོག་པའི་ཆ་རྐྱེན་གཉིས་བཀོད་ཡོད་ལ།ཡང་སྲིད་ངོས་འཛིན་ཐད་ས་ཁོངས་ཕྱི་ལོགས་ཀྱི་སྒྲིག་འཛུགས་དང་མི་སྒེར་སུ་རུང་གིས་ཐེ་བྱུས་བྱེད་མི་ཆོག་ཚུལ་གསལ་འདོན་བྱས་ཡོད།
ག༽ ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ལ་འཛིན་སྐྱོང་།
རྒྱ་ནག་ནི་འཛམ་གླིང་སྟེང་ཆོས་ལུགས་དོ་དམ་ལས་ཁུངས་ཆེད་བཙུགས་ཀྱིས།ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་འཛིན་སྐྱོང་བྱེད་མཁན་རྒྱལ་ཁབ་ཉུང་ཤས་ཤིག་མ་གཏོགས་མེད་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་གཅིག་ཡིན། སྲིད་གཞུང་གིས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ལ་དེ་ཙམ་དོ་སྣང་མི་བྱེད་པར། ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་། ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་མི་སྣའི་ལས་འགན་བསྐོ་འཇོག་ལ་སྟངས་འཛིན་གྱི་བྱེད་ཐབས་འཛིན་གྱི་ཡོད། དེ་ཡང་དབུས་གཞུང་ནས་རྫོང་རིམ་པ་བར་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་གྱི་ལས་ཁུངས་ཆེད་དུ་བཙུགས་ཡོད་པ་དེ་དག་བརྒྱུད་འཛིན་སྐྱོང་བྱེད་ཅིང་། དེ་ལྟར་བྱེད་པའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་ས་ཁོངས་ཕྱི་ལོགས་ཀྱི་དགྲར་འཛིན་སྟོབས་ཤུགས་ཀྱིས་ཆོས་ལུགས་ཁ་ལ་འཁྱེར་ནས་རྒྱ་ནག་མགོ་རྟིང་སློག་རྒྱུ་དང་།སྤྱི་ཚོགས་བརྟན་ལྷིང་ལ་གནོད་སྐྱོན་གཏོང་བ་འགོག་སྲུང་ཆེད་ཡིན་ལུགས་བགྲང་གི་ཡོད། རྒྱ་གཞུང་གིས་མི་སྒེར་གྱིས་ཆོས་ལུགས་གང་ཞིག་ལ་དད་པ་བྱེད་མིན་ཐད་ཚོད་
འཛིན་དམིགས་བསལ་དུ་བྱེད་ཀྱི་མེད་ནའང་། ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་ཡུལ་གཞི་ཁྱོན་དང་། གསར་འགྱུར་བརྒྱུད་ལམ་དུ་ཁྱབ་སྤེལ། མི་ཚོགས་འབོར་ཆེན་འདུ་འཛོམས་སོགས་ཀྱི་ཐད་ལ་བཏང་འཛིན་ཤུགས་ཆེར་བྱེད་བཞིན་ཡོད།རྒྱ་ནག་གི་རྩ་ཁྲིམས་སུ་སྤྱི་དམངས་ལ་ཆོས་ལུགས་དད་མོས་ཀྱི་རང་དབང་ཡོད་ཚུལ་གསལ་རུང་།ཆོད་དད་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་རྒྱུའི་རང་དབང་སྐོར་གསལ་ཁ་བཀོད་མེད་སྟབས། ཏང་དང་སྲིད་གཞུང་གིས་རྒྱུ་མཚན་ལྟར་སྣང་ཅི་རིགས་ཀྱིས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་རྒྱུར་ཚོད་འཛིན་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་ལ། དེ་ལྟར་བྱེད་བཞིན་པ་ཡིན།
རྒྱ་གཞུང་གིས་ངོས་ལེན་ཡོད་པའི་ཆོས་ལུགས་ཆེན་པོ་ institutional religion ལྔ་ཡོད་པ་དང་། དེའི་ཁོངས་སུ་ཡེ་ཤུ་དང་གནམ་བདག་གཉིས་ལོགས་སུ་བཀར་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་རང་བཞིན་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཚོགས་སྡེ་བརྒྱད་ཡོད་ཁོངས་སུ་ཡེ་ཤུ་ལ་རྒྱལ་ཡོངས་རང་བཞིན་གྱི་ཚོགས་སྡེ་གཉིས་དང་གནམ་བདག་ལ་གསུམ་ཡོད།
རྒྱ་ནག་གི་གྲོང་གསེབ་ཁག་ཏུ་ལྷ་གསོལ་ཀླུ་མཆོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་འདྲ་མིན་དར་ཆེ་བ་དེའི་རིགས་རྒྱ་གཞུང་གིས་དེ་སྔོན་“བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་རྨོངས་དད་དུ་བརྩིས་ཏེ་བཀག་སྡོམ་བྱས་ཡོད་ནའང་། བཅོས་བསྒྱུར་སྒོ་འབྱེད་བྱས་རྗེས། ས་གནས་ཀྱི་ཡུལ་སྐོར་ལས་རིགས་ལ་སྐུལ་འདེད་དང་། སྤྱི་ཚོགས་འཕོ་འགྱུར་མགྱོགས་པའི་གནས་སྐབས་སུ་གྲོང་གསེབ་ཁག་ཏུ་དམངས་སེམས་བདེ་ལ་དབབ་རྒྱུར་དགེ་མཚན་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་སོགས་ལ་གཞིགས་ཏེ།དེང་སང་དམིགས་བསལ་བཀག་སྡོམ་གྱི་བྱེད་ཐབས་འཛིན་གྱི་མེད།
ང་། རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་ལུགས་གནད་དོན།
ཐའེ་ཝན་དབྱི་ཏ་ཚོང་ལས་ལག་རྩལ་སློབ་གླིང་གི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་གཞོན་ན་ཁྲིན་ཁྲུང་གྱིས་བྲིས་པའི་རྒྱ་ནག་གི་ཆོས་ལུགས་གནད་དོན་ཟེར་བའི་ནང་བཀོད་པ་ལྟར་ན།བཅོས་བསྒྱུར་སྒོ་འབྱེད་ནས་བཟུང་།རྒྱ་གཞུང་གི་མནར་གཅོད་ཕོག་མྱོང་མཁན་གྱི་ཆོས་ལུགས་མི་སྣ་ཁྲི་༡༢༢༢ལྷག་བརྒལ་བ་དང་།རྒྱ་གཞུང་གིས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གནད་དོན་དེ་དད་མོས་ཙམ་ཞིག་མ་ཡིན་པར།མི་རིགས་ཀྱི་གནད་དོན་དང་།རྒྱལ་ཁབ་བདེ་འཇགས་ལ་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱས་ཏེ།ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ལ་མིན་བཞི་དང་མི་ཆོག་པ་ལྔ་ཡི་སྲིད་ཇུས་བཟུང་ཡོད།མིན་བཞི་ནི།རྒྱལ་ཁབ་ཕྱིའི་ཆོས་ལུགས་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྒྱལ་སྤྱིའི་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་ལ་འབྲེལ་གཏུགས་དང་འགྲོ་འོང་བྱ་རྒྱུ་མིན།ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་ཚོགས་སྡེས་བཀོད་སྒྲིག་བྱས་པའི་ཆོས་ལུགས་ཆབ་སྲིད་རང་བཞིན་གྱི་བྱེད་སྒོར་འཛུལ་ཞུགས་བྱ་རྒྱུ་མིན།ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེའི་ཆོས་ལུགས་ཆབ་སྲིད་རང་བཞིན་གྱི་བྱེད་སྒོར་འཛུལ་མཉམ་ཞུགས་བྱ་རྒྱུ་མིན་པ་བཅས་ལ་ཟེར་བ་དང་།མི་ཆོག་པ་ལྔ་ནི།ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས།ས་ཁོངས་ཕྱི་ལོག་དང་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་དབར་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སྟེང་ནས་གཅིག་འོག་གཅིག་འདུས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་མི་ཆོག་པ་དང་།ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་ཁ་ལ་གཡར་ནས་ཆབ་སྲིད་རང་བཞིན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་བྱེད་བརྩམས་མི་ཆོག ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་ཁ་ལ་གཡར་ནས་རྩ་ཁྲིམས་ལ་ངོ་རྒོལ་དང་།རྩ་ཁྲིམས་ལ་འགྲན་སློང་གི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་མི་ཆོག ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས་ཏང་སྲིད་ལས་ཁུངས་དང་སྲིད་ཁྲིམས། ཁྲིམས་འཛིན་མ་ལག་བཅས་པར་རྗེས་འཇུག་པ་སྐུལ་སློང་དང་།ལས་ཁུངས་འཛུགས་པ་སོགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་སྤེལ་མི་ཆོག ཆོས་ལུགས་སྒྲིག་འཛུགས་དང་ཚོགས་སྡེ་ཁག་གིས་གྲོང་གསེབ་ཏུ་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་དང་།རྗེས་འཇུག་སྐུལ་སློང་ཁ་ལ་གཡར་ནས།ཤོག་སྒྲིག་རང་བཞིན་གྱི་ཆབ་སྲིད་སྒྲིག་འཛུགས་བཙུགས་མི་ཆོག་པ་བཅས་ནི་ད་ལྟའི་ཆར་རྒྱ་གཞུང་གིས་ཆོས་ལུགས་ལས་དོན་ལ་འཛིན་པའི་བྱེད་ཕྱོགས་སྲིད་ཇུས་དང་།ལངས་ཕྱོགས་ཡིན་པའི་འགྲེལ་བརྗོད་བྱས་འདུག